Jubileusz 800-lecia parafii p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Tczewie w filatelistyce

2025.11.24. 13:24

W 2026 roku przypada Jubileusz 800-lecia tczewskiej parafii Farnej p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego.

Uroczyste otwarcie obchodów Jubileuszu nastąpi w trakcie uroczystej Mszy Świętej w tczewskiej Farze dnia 29 listopada 2025 r. o godz.18.00, czyli w przeddzień pierwszej niedzieli Adwentu rozpoczynającego Nowy Rok Liturgiczny w Kościele Katolickim. Mszy Św. inaugurującej Rok Jubileuszowy w parafii przewodniczyć będzie Ordynariusz Diecezji Pelplińskiej J.E. ks. bp Ryszard Kasyna.

Parafia tczewska pod względem administracji kościelnej od samego początku należała do Archidiakonatu Pomorskiego. Według przekazu z kroniki Piotra z Duisburga, kopii dokumentu Grzymisława i starych ksiąg kościelnych z 1746 r. w Tczewie istniał już kościół parafialny zbudowany w 1226 r. Ten rok przyjmuje się za prawdopodobną datę konsekracji tczewskiej Fary. Udokumentowane wiadomości o kościele w Tczewie pochodzą także z lat 1256 i 1258.

Reasumując już od 800 lat w panoramę miasta Tczewa wpisana jest dostojna i monumentalna sylwetka kościoła Farnego p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego. Tczewski kościół wraz z kościołem parafialnym p.w. Św. Piotra i Pawła w Pucku jest najstarszą pamiątką budownictwa sakralnego na Pomorzu. Jest niewątpliwym niemym świadkiem historii miasta. Świadkiem radości i tragedii jakie na przestrzeni ośmiu wieków przeżywali jego mieszkańcy.

Z okazji tak pięknego Jubileuszu z inicjatywy Adama Murawskiego, tczewskiego filatelisty Poczta Polska S.A. wydała trzy dziewięcioznaczkowe arkusze Spersonalizowanych Znaków Opłaty Pocztowej w opcji MójZNACZEK. Grafiki na poszczególnych znaczkach przedstawiają nie tylko zewnętrzną bryłę kościoła, ale także jego bogate wyposażenie taki jak: wszystkie ołtarze i kaplice, ambonę, kamienną chrzcielnicę, jeden z konfesjonałów oraz inne najcenniejsze zabytki tczewskiej Fary, w tym Krzyż Relikwiarzowy z poczt. XV w. oraz Monstrancję 800-lecia Parafii ufundowaną przez darczyńców w Roku Jubileuszowym. W wydanie tych arkuszy MojegoZNACZKA oprócz pomysłodawcy ich wydania duży wkład mają również: Marta Murawska, autorka większości zdjęć, Marian Stawicki, obróbka graficzna zdjęć oraz Piotr Topolski z Warszawy, autor projektu poszczególnych znaczków i całych arkuszy. W związku z wycofaniem się Poczty Polskiej S.A. z druku kartek beznominałowych Adam Murawski wydał trzy prywatne wydawnictwa w/w kartek. Stanowią one uzupełnienie do wydań MojegoZNACZKA Poczty Polskiej S.A. i zapewne staną się częścią zbiorów niektórych filatelistów. Dotychczasowy nakład MojegoZNACZKA po 51 arkuszy z każdego wzoru został już rozdysponowany.

Dla bardziej zainteresowanych w/w wydawnictwami jeszcze krótka garść informacji historycznych dotyczących 800-lecia parafii p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Tczewie

Przed 1250 r. tczewska parafia była filią kościoła w Gorzędzieju mająca mały kościółek drewniany, który spalił się podczas napaści Prusaków na Tczew w 1224 r. Na pewno, kiedy książę pomorski, Sambor II nadawał w 1260 r. prawa miejskie średniowiecznej osadzie o nazwie Tczew, istniała już w niej parafia tczewska. Pierwszym historycznym proboszczem tczewskiej Fary był ksiądz (pleban) o imieniu Jan. O pierwszym plebanie tczewskim możemy przeczytać w dokumentach z 1258 r. gdzie występuje jako świadek nadania wsi Pogódki zakonnikom cysterskim sprowadzonym z Doberanu przez księcia Sambora II oraz w 1260 r. gdzie uczestniczy w akcie nadania praw miejskich przez księcia Sambora II osadzie Tczew. W połowie XIII w. parafia tczewska była jedną z dwóch (obok lubiszewskiej) na terenie księstwa Sambora II. Przypuszcza się, że początkowo tczewskiemu kościołowi farnemu patronował Święty Mikołaj. W 1275 r. tczewska świątynia otrzymała patronat Świętego Krzyża. Najprawdopodobniej taka zmiana związana była z ofiarowaniem cząstki chrystusowego krzyża tczewskiej Farze. Ksiądz dr Stanisław Kujot twierdził, że relikwia ta była przechowywana w kościelnym skarbcu od czasów założenia świątyni lub od końca XV wieku. Badacz podkreślał, że tego typu relikwie należały do jednych z najcenniejszych. Według niego świadczy to o tym, że darczyńcą był któryś z książąt, ponieważ żadnego z mieszczan nie byłoby stać na taki podarunek. Najczęściej przyjmuje się, że to książę Sambor II przekazał tczewskiej Farze wspominaną relikwię. Ten z kolei mógł ją otrzymać od Krzyżaków, ponieważ byli oni w posiadaniu cząstki Krzyża Świętego, którą przechowywali w Elblągu. Tczewska relikwia Krzyża Świętego do dziś przechowywana jest w kościele farnym, w relikwiarzu pochodzącym z pocz. XV wieku. Ów krzyż relikwiarzowy wykonany około 1410 r. jest wybitnym dziełem gotyckiego złotnictwa pomorskiego, wykonany jest ze srebra złoconego o wysokości 86 cm, ramiona krzyża mają wymiary 41 cm x 42 cm, zaś podstawa w kształcie sześcioboku 35 cm x 28 cm. W stopie krzyża znajduje się okrągła przeszklona kapsuła (tzw. fenestrella), w której znajdują się dwie cząstki Krzyża Świętego. Gładka powierzchnia ramion krzyża ozdobiona jest drogimi kamieniami w oprawie z XVIII w. Niewątpliwie jest to obok rzeźby Piet? z pierwszej połowy XV w. znajdującej się obecnie w Kaplicy Świętych Niewiast jeden z najcenniejszych zabytków tczewskiej Fary.

Nie wiadomo kiedy dokładnie rozpoczęto budowę obecnej bryły świątyni. Najprawdopodobniej powstała ona na miejscu wcześniejszego drewnianego kościółka, który wymieniany był w 1226 r. Masywny kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego zbudowany jest z cegły, utrzymany w stylu gotyckim, często kojarzony jest z tzw. gotykiem nadwiślańskim lub pomorskim. Orientowana świątynia posiada wnętrze o trzech halowych nawach równej wysokości. Było to popularne założenie architektoniczne stosowane w obrębie dawnego archidiakonatu pomorskiego. W ocenie badaczy tczewska fara nawiązuje do innych kościołów, m.in. w Gdańsku i Toruniu. Najczęściej przyjmuje się, że najstarszą częścią świątyni jest wieża. Mają o tym świadczyć widoczne kamienie polne, które posłużyły do budowy fundamentów. Takie elementy jak grube mury i małe okienka, dowodzą o funkcji obronnej jaką w założeniu miała również spełniać ta część budowli. Do końca nie wiadomo, dlaczego wysoka na 30 metrów wieża została zwieńczona nadbudówką wykonaną z drewna. Ta część budowli na przestrzeni wieków była przyczyną licznych pożarów kościoła w przeszłości. Po największym pożarze tczewskiej Fary z 20.08.1982 r. drewniane wykończenie wieży zastąpiono cegłą w 1984 r. Niektórzy historycy wysuwają hipotezę że wieża tczewskiej Fary nigdy nie miała zwieńczenia murowanego (oczywiście, aż do 1984 r.). Tezę tą podtrzymywał również były proboszcz tczewskiej Fary, ksiądz prałat Robert Fabian Sawicki, który podczas głównej Mszy św. w dniu 20.08.1882 r. gdy poświęcał dwa nowe dzwony "Najświętszej Maryi Panny" (23 centnarowy) i "Św. Jan Chrzciciel" (56 centnarowy) powiedział : "Budowa wieży już od książąt pomorskich została rozpoczęta, ale przez Krzyżaków nie prowadzona dalej". Budowa innych części kościoła przebiegła etapami. Badacze przypuszczają, że powstawały one oddzielnie, a dopiero potem je łączono. Kolejnym etapem prac budowlanych miało być pojawienie się prezbiterium. W ostatniej fazie budowlanej wzniesiono kaplice po stronie północnej. Tczewska Fara została rozbudowana w II poł. XIV wieku. Zakończenie budowy historycy datują na rok 1364 lub 1384. Niektórzy uważają, że nastąpiło to dopiero w 1400 r. Całe wnętrze świątyni posiada piękne sklepienia. W większości są one gwiaździste, za wyjątkiem czterech kaplic. W kaplicach Miłosierdzia Bożego, św. Jana Chrzciciela, Serca Pana Jezusa i Grobu Pańskiego zastosowano sklepienia krzyżowo-żebrowe.

Wszystkich, którzy chcieliby nawiedzić kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Tczewie w roku Jubileuszowym serdecznie zapraszam do Grodu Sambora II.

Adam Murawski