Rocznica "Jarocińskiej rewolucji" na wydawnictwach pocztowych

2018.11.12. 10:02

Na przełomie października i listopada 1918 roku wszystko wskazywało na fakt, że I wojna światowa dobiega końca. Na większości jej frontów, już od dawna panowało rozprężenie, połączone z demoralizacją żołnierzy zmęczonych ciągłym narażaniem życia.

Nałożyła się na to trudna sytuacja gospodarcza w Europie spowodowana kilkuletnim konfliktem zbrojnym. Niemcy, co widać było coraz wyraźniej, ponosiły militarną klęskę. W zubożałym społeczeństwie zaczęło to wywoływać nastroje rewolucyjne. Tworzono Rady Żołnierskie z myślą o przejęciu władzy. W końcu w Berlinie doszło do próby socjalistycznego przewrotu. W mieście wznoszono barykady, dochodziło do bezpośrednich starć demonstrantów, z pilnującymi porządku oddziałami wojskowymi.

il. 1.

il. 2.

Słysząc o tym Polacy uznali, że w tych warunkach istnieje realna szansa na podjęcie walki narodowo - wyzwoleńczej. Wiele wskazywało na to, że nadszedł wreszcie ten właściwy moment. Obawiano się jednak wciąż silnej armii wroga. W wielu miejscowościach na terenie Wielkopolski stacjonowały dobrze uzbrojone oddziały Prusaków. Nie inaczej było w Jarocinie. Stacjonował tu batalion 46. zapasowego pułku piechoty "Graf Kirbach" (il.1). Garnizon liczył około 800 żołnierzy, z czego w przybliżeniu 130. stanowili rekruci, polskiej narodowości. W koszarach (il.2) Polacy utworzyli komórkę konspiracyjnej organizacji "Jedność". Stała się ona później wsparciem dla wszelkich działań niepodległościowych. Kluczowa była noc z 8. na 9. listopada 1918 roku, kiedy to około godziny drugiej nad ranem, na terenie jarocińskiej jednostki wojskowej doszło do wybuchu rewolucji.

il. 3.

Zarzewiem buntu była 3.kompania (il.3). Spiskowali Polacy, ale też i żołnierze niemieccy. Później, wykonywania rozkazów odmawiali również mundurowi z innych pododdziałów lokalnego batalionu. Trudno ustalić bezpośrednią przyczynę wypowiedzenia posłuszeństwa przez żołnierzy. Mogło chodzić o przechwyconą wiadomość o planach wysłania żołnierzy do walk frontowych. Lub, co wydaje się bardziej prawdopodobne, nadchodzące drogą telefoniczną, informacje o bezsilności dowództwa wobec braku żołnierskiej dyscypliny na zachodnim teatrze działań wojennych. Wpływ na ogólne rozprężenie miały też wieści z Niemiec o wybuchu rewolucji.

Akcją "puczystów" kierował sierżant Bronisław Kirchner, któremu pomagali plutonowy Edmund Bembnista i plutonowy Marceli Hilderbrand. Pierwszym sukcesem było rozbrojenie rekrutów wyznaczonych dla stłumienia rozruchów. Opanowano odwach i magazyn broni, zwolniono aresztantów. Obsadzono strażą najważniejsze punkty koszar, jak zbrojownia, magazyny mundurów i żywności. Kolejnym krokiem było zajęcie strategicznych punktów miasta. B. Kirchner na czele 40.osobowego oddziału przechwycił kontrolę nad dowództwem batalionu, mieszczącym się przy dzisiejszej ul. Hallera. Dzięki temu można było odciąć wojskową łączność telefoniczną. Następnie zajęto budynek poczty, zyskując kontrolę nad telefonami i telegrafem. Opanowano też jarociński węzeł kolejowy. Ustanowiono patrole, które miały prawo wylegitymować każdego, kto przebywał w obrębie dworca. Nadzorowano pracę niemieckich robotników na terenie parowozowni. Nie zapomniano o dozorowaniu mostów. Zdobyto też miejscowy szpital oraz więzienie, uwalniając przebywających w nim aresztantów. Wszystko układało się po myśli rewolucjonistów. Dzięki dobremu planowi działania zaczęto mieć wpływ na rozwój wydarzeń.

il. 4.

Jednocześnie na terenie koszar próbowano powołać Radę Żołnierską. Ostatecznie ukonstytuowała się ona we wczesnych godzinach rannych 9. listopada. W jej dziewięcioosobowy skład weszli Polacy: Ignacy Adamczewski, Maksymilian Błażejewski i Bronisław Kirchner, zaś stronę niemiecką reprezentowali: Schulden, Leindecker, Wassmann, Krüger, Bwrth, Traber, Landenberg. Informowały o tym wydrukowane plakaty (il.4). Funkcję przewodniczącego sprawował początkowo I. Adamczewski. Gremium zadecydowało o aresztowaniu oficerów niemieckich, w tym dowódcę garnizonu kapitana Schneidera, powierzając jednocześnie komendanturę Bronisławowi Kirchnerowi. Wykorzystano zaskoczenie strony niemieckiej zdezorientowanej zaistniałą sytuacją. Prusacy nie zdawali sobie sprawy, że działania "rewolucjonistów" mogą przekształcić się szybko w dążenia niepodległościowe. Najistotniejszym, nie tylko dla lokalnej społeczności był fakt, że to "u nas" powstała pierwsza w Wielkopolsce Rada Żołnierka. Możemy być dumni z faktu, że Jarocin, był pod tym względem prekursorem, wyprzedzając inne miejscowości. Opisane wydarzenia, mają naprawdę ogromnie historyczne znaczenie. To do małego miasta nad Lipówką, po ponad 120 latach niemieckiej dominacji, zawitała wolność. Działo się to już na 50 dni przed wybuchem Powstania Wielkopolskiego w Poznaniu. Polacy, przejęli w Jarocinie władzę cywilną i wojskową, zaś w niemieckich koszarach utworzono pierwszy polski oddział w ówczesnym zaborze pruskim.

il. 5.

il. 6.

Dla uczczenia historycznych wydarzeń oraz ich bohatera przygotowano stosowne wydawnictwa pocztowe. Z inicjatywy członków Koła Polskiego Związku Filatelistów we Witaszycach (Okręg Kaliski PZF) począwszy od 9. listopada 2018 roku, przez 28 dni w jarocińskim urzędzie pocztowym, przy Al. Niepodległości 13, będzie stosowany okolicznościowy datownik ze stałą datą (il.5). Znajduje się na nim się hasło: "100. ROCZNICA WYBUCHU REWOLUCJI W JAROCIŃSKICH KOSZARACH ORAZ UTWORZENIA W MIEŚCIE RADY ŻOŁNIERSKIEJ BRONISŁAW KIRCHNER 09.11.2018 JAROCIN POZNAŃSKI 1". Projektantem stempla jest Marcin Pietras, stale współpracujący z witaszyckimi filatelistami. Autor przedstawił na nim podobiznę jednego z uczestników wydarzeń sprzed wieku. W związku z upamiętnieniem tak ważnego, nie tylko dla lokalnej społeczności, wydarzenia Poczta Polska S. A. zdecydowała o wydaniu korespondentki (il.6). Jej planowe wejście do obiegu nastąpiło już 2. listopada 2018 roku. W lewej części kartki od góry widoczny tekst: 100. ROCZNICA WYDARZEŃ ZWANYCH "JAROCIŃSKĄ REWOLUCJĄ". Poniżej znalazła się podobizna jednego z bohaterów tamtych dni. U dołu daty 1918 - 09.11 - 2018 oraz napis: "BRONISŁAW KIRCHNER 1885 - 1946, urodzony w Poznaniu, drukarz, organizator i dowódca polskiego oddziału w jarocińskich koszarach". Walor sygnowany Poczta Polska S. A., Nr 52/ Poznań, XI 2018, został zaprojektowany przez Adama Szulera i Tomasza Gąsłowskiego. Wielkość emisji wynosi 250 szt. Wykorzystany rysunek polskiego patrioty powstał na podstawie zdjęcia udostępnionego przez Sebastiana Plutę, dyrektora Muzeum Regionalnego w Jarocinie. Z pracownikami muzeum konsultowano również treść haseł na datowniku i karcie pocztowej.

W pierwszym dniu użytkowania opisywanego powyżej rekwizytu, wszyscy chętni mieli możliwość nadania przesyłek ostemplowanych tym okolicznościowym datownikiem. Później na kopertach i korespondentkach oprócz niego będzie przystawiany pocztowy datownik eksploatacyjny, informujący o dniu złożenia przesyłki do obiegu. Z licznych rozmów, wiadomo niżej podpisanemu, że nie tylko filateliści, doceniają wartość dobrze przemyślanych wydawnictw filatelistycznych, które są związane z rocznicami ważnych wydarzeń z historii Polski.

il. 7.

Ostatnia ilustracja to korespondentka ostemplowana datownikiem okolicznościowym w pierwszym dniu jego użytkowania.

Literatura:

Andrzej Rogulski, "...zaczęło się w Jarocinie", Wyd. II poprawione. Jarocin 2013
Marek Sobczak, Zapiski jarocińskie 3/1983, "Wysiłek zbrojny Ziemi Jarocińskiej w okresie Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 roku. Część I (Przebieg przygotowań do Powstania Wielkopolskiego na Terenie Ziemi Jarocińskiej).
Marek Rezler, Zapiski jarocińskie 3-4 (12-13) rok 2008 "Rewolucja jarocińska - awangarda czy echo wydarzeń w Niemczech?"
Pocztówki ze zbioru Muzeum Regionalnego w Jarocinie

Tomasz Gąsłowski