Filatel.pl - Zeszyt Specjalny nr 2

2023.08.15. 11:47

Ukazał się drugi zeszyt specjalny Filatel.pl - Cenzury Wielkopolskie 1919-styczeń 1920 Juliana Auleytnera.

Jest to wydanie zmienione i uzupełnione w stosunku do odcinków, które ukazywały się od lutego do sierpnia w miesięczniku Filatel.pl. Poniżej streszczenie autora:

Celem tego opracowania jest przedstawienie wiedzy o cenzurach na terenie administracyjnie podległym Berlinowi, jakim w 1919 r. była Regencja Poznańska obejmująca Wielkopolskę.

Od publikacji Bronisława Brzozowskiego i Jerzego Tokara o polskiej cenzurze korespondencji (Brzozowski B., Tokar J., Polska cenzura korespondencji w latach 1918-1922, Gdańsk-Pelplin 2002) minęło ponad 20 lat i praktycznie od 2002 r. nie ukazały się poważniejsze publikacje dotyczące tego tematu. Wyjątkiem były uzupełnienia o znaki cenzury Andrzeja Kłosińskiego z 2006 r. opisane w "Filateliście" nr 10 i 11. Po tej publikacji odkrytych zostało szereg nowych cenzur lokalnych, nieznanych z literatury np. Buk, Kwilcz, Opalenica, Mikstat, Murowana Goślina, Obrzycko, Rostarzewo, Swarzędz, Września, Zaniemyśl.

W opracowaniu zauważono, że szereg stempli cenzur pocztowych z małych urzędów pocztowych Wielkopolski znanych jest w jednym (!) egzemplarzu. W efekcie cena takich cenzur może sięgać nawet 460-500 € za sztukę, jak miało to miejsce na aukcji Harlosa w lipcu 2023.

W publikacji podkreślono, że Wielkopolska w 1919 r. administracyjnie należała jeszcze do Niemiec, więc znaki polskiej cenzury z niemieckiego punktu widzenia były "nielegalne", a samo Powstanie Wielkopolskie traktowano w Berlinie jako bunt. Przejściowy charakter niemieckiej administracji pocztowej na tym terenie wydaje się szczególnie ciekawy ze względu na początki nowego państwa - Polski wchodzącej na mapę Europy.

Polacy kontrolowali pocztę ze względu na źródło informacji. Poczta, telefon i telegraf miały znaczenie strategiczne, były jedynym środkiem przenoszenia informacji zarówno rodzinnych jak i politycznych. Niemieccy kierownicy poczt na terenie Wielkopolski w trakcie trwającego Powstania wysyłali skargi do Berlina i prosili o interwencje, które spacyfikowałyby agresywnych Polaków. Wielkopolska była w 1919 r. terenem konfliktogennym wojskowo i cywilnie, stąd korespondencja pocztowa nosząca ślady cenzur oddaje newralgiczne miejsca konfrontacji Polaków z Niemcami.

W publikacji zauważono, że temat cenzur jest związany z filatelistyką polsko-niemieckiego pogranicza. W czasie Powstania Wielkopolskiego korzystano tylko z niemieckich znaczków opłaty i kart pocztowych. Na takiej korespondencji znajdujemy znaki polskiej cenzury.

Polska dokumentacja pocztowa tego okresu została zniszczona na początku II wojny światowej. W 2023 r. udało się dotrzeć do archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rzeszy z 1919 r., w którym znalezione zostały dokumenty o wprowadzeniu cenzury pocztowej przez Polaków w styczniu 1919 r. Dokumenty te opisano w publikacji.

Publikacja prezentuje stan wiedzy o cenzurach stosowanych na terenie Wielkopolski zaktualizowany do lipca 2023 r.

Numer można pobrać ze strony Filatel.pl

Marek Jedziniak